Türkiye ile Azerbaycan, müstesna ilişkilere ve eşine rastlanamayacak kardeşlik ve müttefiklik bağlarına sahip ülkelerdir. Ulu önder Gazi Mustafa Kemal Atatürk "Azerbaycan'ın sevinci bizim sevincimiz, kederi bizim kederimizdir”, Umummilli lider Haydar Aliyev ise "Biz bir millet, iki devletiz" ifadeleriyle iki ülke arasındaki kardeşlik bağını tanımlamışlardır.

Türkiye ile Azerbaycan arasındaki siyasi ilişkiler, Azerbaycan Halk Cumhuriyeti’nin 28 Mayıs 1918 tarihinde bağımsızlığını ilan etmesiyle başlamıştır. Nuri Paşa komutasındaki Kafkas İslam Ordusu’nun 1918 yılında Bakü başta olmak üzere Azerbaycan’ın birçok bölgesini Ermeni ve Bolşevik Rus işgalinden kurtarması sonucu bağımsız Azerbaycan’ın temellerinin kuvvetlendirilmesi, iki ülke arasındaki sarsılmaz kardeşlik bağını güçlendiren en önemli unsurlardan biridir.

Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin açılmasının hemen ardından, güven mektubu Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM) Başkanı Mustafa Kemal Atatürk tarafından imzalanan Mehduh Şevket Esendal’ın, 1920 yılında TBMM Temsilcisi olarak Bakü’ye atanması tarihi bir gelişme teşkil etmiştir. Aynı şekilde, Azerbaycan Hükümeti İbrahim Abilov’u Ankara’ya Temsilci olarak atamış, Abilov güven mektubunu Atatürk’e Ekim 1921’de sunmuştur. Atatürk bu törende yaptığı konuşmada, ülkelerimiz arasındaki bağı “Azerbaycan Türklerinin dertleri kendi dertlerimiz ve sevinçleri kendi sevinçlerimiz olduğu için onların muratlarına nail olmaları, hür ve müstakil olarak yaşamaları bizi pek ziyade sevindirir” sözleriyle ifade etmiştir. 18 Ekim 1921 tarihinde Azerbaycan’ın Ankara Temsilciliğinin açılışında da Azerbaycan bayrağı göndere bizzat Mustafa Kemal Atatürk tarafından çekilmiştir.

18 Ekim 1991 tarihinde bağımsızlığını yeniden ilan edilmesinden sonra Azerbaycan’ı ilk tanıyan devlet 1918 yılında olduğu gibi yine Türkiye Cumhuriyeti olmuş, iki ülke arasında 14 Ocak 1992’de “Diplomatik İlişkilerin Yeniden Kurulmasına İlişkin Anlaşma” imzalanmış ve Bakü’de Başkonsolosluk olarak görev yapmakta olan temsilciliğimiz Büyükelçilik düzeyine yükseltilmiştir. Ayrıca 5 Şubat 1993 tarihinde açılan Nahçıvan Başkonsolosluğumuz ve 15 Eylül 2010 tarihinde faaliyetlerine başlayan Gence Başkonsolosluğumuz çalışmalarını sürdürmektedir. Azerbaycan’ın ise Ankara’daki Büyükelçiliğinin yanısıra İstanbul ve Kars’ta Başkonsoloslukları bulunmaktadır.

Topraklarının yaklaşık %20’si Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi’nin dört kararına rağmen Ermenistan işgalinde bulunan Azerbaycan, ülkemizin de siyasi ve manevi desteğiyle, 27 Eylül 2020 tarihinde başlayan ve 44 gün süren Vatan Muharebesi sonucunda yaklaşık 30 yıl süren işgali sona erdirmiştir. Savaş döneminin ardından Karabağ ve Doğu Zengezur ekonomik bölgelerinde işgalden kurtarılan toprakların yeniden imar ve ihyası sürecinde hem kamu kurumlarımız hem de özel şirketlerimiz vasıtasıyla aktif rol oynayan ülkemiz, sözkonusu bölgelerde döşenen mayınların temizlenmesine yönelik faaliyetlere de katkı sağlamaktadır.

Karabağ’da ateşkesin denetlenmesi için tesis edilen Türkiye-Rusya Ortak Merkezi Ağdam’ın Merzili köyünde 30 Ocak 2021 tarihinde faaliyetlerine başlamıştır. Türk askerinin bir yıl süreyle Azerbaycan’a gönderilmesine imkan sağlayan tezkere TBMM tarafından 17 Kasım 2020’de kabul edilmiştir. Ortak Merkez’deki Türk Silahlı Kuvvetleri personelinin görev süresi TBMM tarafından 2021 ve 2022 yıllarında uzatılmıştır.

Vatan Muharebesi’nden sonra Türkiye ve Azerbaycan arasında “iki devlet tek millet” şiarıyla yürütülen ilişkiler her alanda daha da güçlenmiştir. 15 Haziran 2021 tarihinde Sayın Cumhurbaşkanımız ve Cumhurbaşkanı İlham Aliyev tarafından imzalanan “Türkiye Cumhuriyeti ile Azerbaycan Cumhuriyeti Arasında Müttefiklik İlişkileri Hakkında Şuşa Beyannamesi” ile Türkiye-Azerbaycan ilişkileri “stratejik ortaklık”tan müttefiklik düzeyine ulaşmıştır. 2011 yılından bu yana gerçekleştirilmekte olan “Yüksek Düzeyli Stratejik İşbirliği Konseyi” (YDSK) toplantıları, ilişkilerin her alanda daha da derinleşmesine katkı sağlamaktadır. Karma Ekonomik Komisyon (KEK) mekanizması da ekonomi ve ticaret başta olmak üzere birçok alanda ilişkilerimizin geliştirilmesi için önemli bir platform sunmaktadır. 2022 yılı sonu itibariyle ülkemiz ile Azerbaycan arasındaki ikili ticaret hacmi yaklaşık 5.5 milyar Dolara ulaşmıştır.

Yoğun şekilde her alanda devam eden karşılıklı üst düzey ziyaretler, ilişkilerimizin daha da gelişmesini sağlamaktadır. İki ülkenin devlet yetkililerinin göreve geldikten veya sembolik önemi haiz gelişmelerin ardından diğer ülkeyi öncelikli olarak ziyaret etmeleri gelenek halini almıştır. Nitekim, Sayın Cumhurbaşkanımız yeniden seçilmesinin ardından ilk ziyaretini 10 Temmuz 2018 tarihinde Azerbaycan’a gerçekleştirmişlerdir.

Sayın Cumhurbaşkanımız ayrıca Vatan Muharebesi’nden sonra, üçü işgalden kurtarılan bölgelere olmak üzere Azerbaycan’ı beş kez ziyaret etmişlerdir. 10 Aralık 2020 tarihinde Bakü’de Zafer Geçidi’ne iştirak eden Sayın Cumhurbaşkanımız, 15-16 Haziran 2021 tarihlerinde Şuşa ve Bakü’yü ziyaret etmişlerdir. Sayın Cumhurbaşkanımız ayrıca, 26 Ekim 2021 tarihinde Füzuli Uluslararası Havalimanı’nın açılışı, 28 Mayıs 2022 tarihinde Uzay, Havacılık ve Teknoloji Festivali – TEKNOFEST Azerbaycan’ın Seçkin Gözlemci Günü ve 20 Ekim 2022 tarihinde Zengilan Uluslararası Havalimanı’nın açılışı vesilesiyle Azerbaycan’a ziyaretler gerçekleştirmişlerdir.

Azerbaycan’la tesis edilen Türkiye-Azerbaycan-Gürcistan, Türkiye-Azerbaycan-İran, Türkiye-Azerbaycan-Pakistan, Türkiye-Azerbaycan-Türkmenistan ve Türkiye-Azerbaycan-Kazakistan ve Türkiye-Azerbaycan-Özbekistan üçlü mekanizmaları ile Türkiye-Azerbaycan-Gürcistan-İran dörtlü mekanizmaları bölgesel istikrar, barış ve refaha katkı sağlamaktadır. Ayrıca, ülkemiz ile Azerbaycan’ın bölgede işbirliğinin artırılması için önermiş olduğu 3+3 formatındaki bölgesel işbirliği mekanizmasının ilk toplantısı 10 Aralık 2021 tarihinde Moskova’da gerçekleştirilmiştir.

Türkiye ile Azerbaycan arasındaki tek kara bağlantısını oluşturan Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti, ülkemizin Azerbaycan'la ikili ilişkileri açısından stratejik öneme sahiptir. Ermenistan, İran ve Türkiye arasında kalan ve Azerbaycan'dan fiziken ayrı olan ve tarihte "Türk Kapısı" olarak da tasvir edilegelen Nahçıvan, Azerbaycan halkı ile doğrudan bağlantı noktamızı oluşturmaktadır. Azerbaycan’ın Batı bölgeleri ile Nahçıvan arasında bağlantı sağlanması 9 Kasım 2020 tarihinde Azerbaycan, Ermenistan ve Rusya Federasyonu arasında imzalanan Üçlü Bildiri’de belirtilmiş olup, ülkemizce de desteklenmektedir.

Ülkelerimiz arasında, kardeşlik, müttefiklik ve karşılıklı güven temelinde şekillenen siyasi, ekonomik, ticari, kültürel ve askeri işbirliği, iki ülkenin hedeflediği başarılara birlikte ulaşmasını kolaylaştırmaktadır. Türkiye ve Azerbaycan, sahip oldukları imkân ve kabiliyetleri, bölgemizin güvenlik ve istikrarına katkıda bulunmak amacıyla birleştirmektedir. Ülkelerimiz bu amaçla, başta Birleşmiş Milletler, Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı ve Avrupa Konseyi olmak üzere uluslararası ve bölgesel kuruluşlarda yakın işbirliği içinde çalışmaktadır. Türk Devletleri Teşkilatı’nın uluslararası alanda görünürlüğünün artırılması, kurumsallaşması ve bölgesinde önemli bir işbirliği platformu oluşturmasına ilişkin ortak çabalarımız sürmektedir.

Ayrıca, ülkemiz ve Azerbaycan makamları olağanüstü durumlarda da eşgüdüm sağlamakta ve tahliye operasyonları gibi önemli süreçlerde birlikte hareket edebilmektedir. COVID-19 pandemisi döneminde ve Ukrayna’da yaşanan savaş sürecinde vatandaşlarımızın yanısıra bazı Azerbaycan vatandaşlarının da tahliye edilmesinde ülkemiz aktif rol oynamıştır. Azerbaycan tarafının da vatandaşlarımıza yönelik benzer bir yaklaşım benimsemesi kardeşliğimizin bir başka göstergesi olmuştur.

Bu işbirliğinin en güzel örneklerinden biri de birlikte geliştirilen stratejik önemi haiz ortak ulaştırma ve enerji projelerdir. Bakü-Tiflis-Ceyhan Petrol Boru Hattı, Bakü-Tiflis-Erzurum Doğalgaz Boru Hattı ve ardından TANAP/TAP’ın hayata geçirilmesiyle ülkelerimizin enerji alanında önemi daha da artmıştır. Bakü-Tiflis-Kars demiryolu ise ülkelerimiz arasındaki bağlantıyı güçlendirerek ilişkilerimize yeni bir boyut kazandırmıştır.

Cumhuriyetimizin kurulmasının 100. yıldönümü olan 2023 yılı, Azerbaycan’da “Haydar Aliyev Yılı” olarak ilan edilmiştir. Ayrıca Azerbaycan’ın kültür başkenti Şuşa, TÜRKSOY tarafından “2023 Türk Dünyası Kültür Başkenti” seçilmiştir.

Türkiye ve Azerbaycan, tarih boyunca kader birliği içerisinde oldukları gibi, bugün de aynı pencereden geleceğe bakmakta; bugünümüzü ve yarınımızı birlikte şekillendirmektedirler.